Από τα μεγάλα έργα του πολιτικού σινεμά και ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικό του Νέου Γερμανικού Σινεμά, το «Η Χαμένη Τιμή της Καταρίνα Μπλουμ» αγγίζει το θέμα ταμπού για τη Δ.Γερμανία της δεκαετίας του 70, δηλαδή την ενοχική σχέση με το ναζιστικό της παρελθόν και όσων στελέχωναν τότε το Κράτος και άλλους θεσμούς, την τρομοκρατική δράση από την Baader-Meinhof, κυρίως όμως του μιντιακού κανιβαλισμού της ιδιωτικής ζωής, στο βαθμό που το δίκτυο «κράτος-τύπος» έκρινε ότι οι ζωές αξιοποιούνται ως ανταλλακτική αξία υπό το καθεστώς καταστολής όσων κρίνονταν ύποπτοι για διασυνδέσεις με τη RAF.
Βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Heinrich Böll, ο οποίος είχε και συμβουλευτικό ρόλο στα γυρίσματα, το έργο-δυναμίτης των Schlöndorff και von Trotta καυτηριάζει με ιδιαίτερη οξύτητα, οξυδέρκεια αλλά και ειρωνεία την πανικόβλητη Δ.Γερμανία, όπου με πολιορκητικό κριό τα tabloid της εποχής εισβάλλει στην σφαίρα του ιδιωτικού βίου και στιγματίζοντας κατά βούληση, εξευμενίζει την κοινή γνώμη.
Σε πέντε ημέρες μόνο, η ηθική υπόσταση και τιμή της νεαρής Katharina Blum (με εξαιρετική συγκρότηση η ερμηνεία της Angela Winkler) κηλιδώνεται μέσα από την ενορχηστρωμένη εξόντωσή της από την αντιτρομοκρατική μονάδα της αστυνομίας και τον τύπο. Η ταπεινή Katharina εργάζεται ως οικιακή βοηθός σε ένα μεγαλοαστικό σπίτι και συμπληρώνει το εισόδημά της ως γκαρσόνα. Όταν γνωρίζει έναν ύποπτο για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση τον οποίο και ερωτεύεται σε μια θεσπέσια σκηνή «λουσίματός» τους από πολύχρωμα κομφετί (επί της ουσίας, βαπτίσματος της Katharina στον έρωτα) στο μασκέ πάρτι στη μπυραρία όπου εργάζεται, η ζωή της θα «τελειώσει» τη στιγμή «γονιμοποίησής» της. Αφού αυτός παρακολουθείται από την αντιτρομοκρατική, το διαμέρισμα της Katharina κατακλύζεται αναπόφευκτα από κομάντος, τον εισαγγελέα, εκπροσώπους του κίτρινου τύπου και φωτογράφους, υπό το αποφασιστικό και βλοσυρό πρόσταγμα του επιθεωρητή Beizmenne (με επιβλητική φυσική παρουσία και υποκριτικό εκτόπισμα ο Mario Adorf). Ο ύποπτος για τρομοκρατική δράση και καταζητούμενος για ληστεία Ludwig έχει εξαφανιστεί. Η συνέχεια περιορίζεται στη μεθοδική σπίλωση της Katharina από τον αυτοπροωθούμενο ζεν πρεμιέ δημοσιογράφο Tötges, την ανάκρισή της από τις αρχές, την επικοινωνία της με τον καταζητούμενο Ludwig, την περίθαλψή της από τους εργοδότες της, μέχρι την κλιμάκωση της βίας στη σύλληψη του φυγάδα και της οργισμένης «αυτοάμυνας» της Katharina απέναντι στον Tötges.
Ο πρώην σύζυγος της Katharina με την απωθημένη του ταξική μειονεξία, καθώς και οι μπουρζουάδες εργοδότες της που κάνουν σκι στις Άλπεις, αλλά, κυρίως, η ετοιμοθάνατη μητέρα της, κανιβαλίζονται από τον κίτρινο τύπο ενώ η εν κρυπτώ ανταλλαγή «πληροφοριών» μεταξύ Beizmenne και Tötges επιβεβαιώνει την αγαστή συνεργασία «πίσω από κλειστές πόρτες» για την οποία η γερμανική πολιτική και κοινωνική θεωρία του μεσοπολέμου έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου.
Ίσως να μην είναι αυθαίρετη εδώ η σύνδεση με αντιδραστικές ή μαρξιστικές παραδόσεις της διανόησης στη Γερμανία. Και πώς να είναι αυθαίρετη, όταν στην αριστουργηματική σεκάνς σύλληψης του Ludwig στο εξοχικό ενός επώνυμου του δημοσίου βίου, απεικονίζεται η «ολοκληρωτική κινητοποίηση» (κατεξοχήν αντιδραστικό και ναζιστικό μοτίβο της κοινωνικής θεωρίας του μεσοπολέμου) με το πληθωρικό (υστερικό επί της ουσίας) περικύκλωση ενός καταζητούμενου από ελικόπτερα, πυροσβεστικά οχήματα, τανκς της αστυνομίας, σκηνοθετημένη δίχως ίχνος χολιγουντιανής επιδειξιμανίας και εφηβικού σαματά, αλλά σε ρυθμό απόσυρσης νεκρικής πομπής, ειδικά όταν εισέρχεται στο κάδρο η άναυδη Katharina.
Ταινία με ταίρι της τo εξαιρετικό «Η Μητέρα Küsters πάει στον Παράδεισο» του Fassbinder, αλλά συγκριτικά με την πρώτη, λιγότερο καυστική προς την μαρξιστική και αναρχική δεξιότητα στην καπηλεία και την συκοφαντία, το έργο του ζεύγους Schlöndorff/von Trotta εντυπωσιάζει δίχως διάθεση ρομαντισμού ή ξεπλύματος της τρομοκρατίας αλλά, αντιθέτως, με αναλλοίωτη ποιητικότητα προβάλλει τον αυτοπυροβολισμό της ίδιας της δημοκρατίας όταν αυτή εκπίπτει σε τύποις δημοκρατία με σαφείς αυταρχικές και ολιγαρχικές «άμυνες»· είναι οι «άμυνες» του κράτους τις οποίες μνημονεύει καθησυχαστικά προς την Katharina ο αστός προστάτης της, εκστομίζοντας το ανατριχιαστικό: «Είμαι ο μόνος που άφησε ήσυχο ο Τύπος. Ίσως επειδή είμαι ναζί».
Με την Katharina να αντικρίζει το βεβηλωμένο διαμέρισμά της ακατάστατο με πιτσιλιές στους τοίχους (μετωνυμικά η υπό κατάρρευση οργισμένη της υπόσταση –η «τιμή» της στην κοινωνία και τους οικείους της), η «θεολογική» της επανάσταση ολοκληρώνεται απέναντι στον «βιαστή» της Tötges. Οργισμένη, όπως και ο Ιησούς απέναντι στην εμπορευματοποιημένη «τιμή» της πίστης, η Katharina θα μοιάσει πια στην έκφραση της φωτογραφίας στο πρωτοσέλιδου που την είχε στιγματίσει ως ικανή τέλεσης τρομοκρατικής πράξης. Η θαυμάσια καταφυγή στη θεολογία και την σχέση της με την μαρξική ουτοπία της καθολικής χειραφέτησης, παρά την κριτική της δεύτερης στην πρώτη, δεν τεκμαίρεται μόνο από το τσιτάτο για την αυτοαλλοτρίωση μέσω της ιδιοκτησίας του ανθρώπου και την προβολή της επίλυσης της αλλοτρίωσης στην ιδεολογική έννοια του Θεού, αλλά κυρίως μέσα από την ένδυση της Katharina (σαν την Παναγία) πριν την επαναστατική της πράξη, της οποίας το ουσιαστικό περιεχόμενο υπερβαίνει την κυριολεκτική της ένταση.
Ο φορμαλιστικός αυτοέπαινος του αυταρχισμού της εποχής με κλισέ τύπου «όποιος επιτίθεται στον Τύπο ρίχνει σφαίρες στη καρδιά της δημοκρατίας» που εκφωνείται στον επικήδειο του Tötges, δεν λοιδορείται από τους δύο σκηνοθέτες προκειμένου να αποκατασταθεί στη συνείδηση του θεατή η τρομοκρατία, αλλά, μάλλον, για να στραφεί η τελευταία σε περιεχόμενο (γενεαλογία της βίας) της αξιοκατάκριτης «δημοκρατίας» του κίτρινου τύπου, στα «λευκά κελιά» της οποίας στριγγλίζει η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλούμ…
Σπύρος Γάγγας, Αύγουστος 2017.
Featured Image: http://elpajaroburlon.com/cine-drama/katharina-blum/
Text Image: https://movieretrospect.blogspot.gr/2015/05/the-lost-honor-of-katharina-blum.html
Vanguard Cinema 